Rong ruổi trên những con phố Huế, gánh bánh đúc mật của bà cụ 80 tuổi được nhiều người yêu thích bởi hương vị độc nhất.

Mệ Trần Thị Gái một thời là cô gái Huế chân quê, duyên dáng, giờ đây đã sang tuổi 80. Nhiều người mê mệ vì thứ bánh xanh mướt, mềm mại gói trong miếng lá bồng bồng dân dã kèm với hũ mật đường ngọt thơm. Hiếm có bà cụ nào lại gây thương nhớ và được mong chờ nhiều như mệ Gái bán bánh đúc mật. Cứ dịp gần Tết là vài người Huế lại hỏi nhau: “Năm ni chộ mệ chưa?”.

Gánh bánh đúc mật của mệ Gái xuất hiện theo mùa khi lá bồng bồng mọc xanh um ở vùng quê quanh làng Chuồn, làng Lại Thế hay tận làng Diên Đại. Lá bồng bồng nhuộm màu xanh tự nhiên cho bánh.

Theo kinh nghiệm của mệ Gái, lá bồng bồng mọc trong bụi rậm và có màu xanh tươi thì làm bánh mới đẹp. Khi nắng mùa hè đến, lá bồng bồng cháy vàng, không còn màu đẹp nữa. Dùng lá bồng bồng kết hợp với lá dứa thơm thì bánh ngon hơn, nếu thay bằng các loại lá khác sẽ hăng hôi, khó ăn.

Để bánh đúc mật có được màu xanh mướt và thơm ngon như thế, mệ phải giã lá bồng bồng và lá dứa, vắt lấy nước pha vào bột gạo đã xay nhuyễn. Công đoạn giã lá cần rất nhiều sức. Mệ nói phải vừa giã liên tục vừa trở lá đều tay, không được nghỉ giữa chừng vì làm thế lá sẽ bị ôi. Mệ vẫn giã lá bằng chày và cối, không dùng máy xay.

Mệ Gái kể: “Xưa bày, nay làm. Cứ ưa hiện đại thì bánh dở lắm”. Nhìn đôi bàn tay mệ sần sùi bởi những vết tre cứa dọc ngang vì vót dao và chai sạn vì giã lá bồng bồng, ai cũng thấy thương yêu và ngưỡng mộ một tấm lòng mong muốn lưu giữ cái hay, cái đẹp từ quá khứ.

Loại bánh đúc xanh này chỉ tròn vị khi ăn với mật. Cách đây mười mấy năm, mệ Gái làm mật từ thứ mật mía mua ở làng Văn Xá cách trung tâm TP Huế chừng 12 km về phía bắc. Mật được nấu lên và thêm một ít nước cốt chanh cho thơm. Giờ đây, Văn Xá không còn sản xuất mật mía nên bà dùng đường cát trắng để nấu mật. Bà nói “Thứ mật đường này cũng khó tính lắm: trời lạnh thì đông đặc khó múc nên chỉ đi bán vào những ngày trời ấm nóng”.

Hồi mới 11 tuổi, mệ Gái đã theo mẹ đi bán bánh đúc mật vào dịp Tết. Sau khi mẹ qua đời, bà theo mấy mệ, mấy o. Bà không chỉ kiên trì mà còn yêu lao động. Đã bước qua tuổi 80 nhưng bà vẫn muốn buôn bán dù con cháu sẵn sàng nuôi mình. Vì bánh đúc mật chỉ bán vào mùa xuân nên thời gian còn lại bà làm việc khác mà như bà diễn tả là “buông cái chầm, cầm cái chèo”.

Khi thấy tuổi bà ngày một cao, nhiều khách quen lo xa và hỏi khéo liệu bà đã truyền nghề cho ai chưa. Bà chỉ cười hiền và nói: “Con đừng lo! Mệ có rồi…”

Bánh đúc mật được bán từ khoảng 23 tháng Chạp khi người dân chuẩn bị rước ông Táo cho tới tháng 2 Âm lịch nhưng đôi khi kéo dài tận tháng 5 Âm lịch. Người Huế hay mua bánh đúc mật vào dịp đầu năm để lấy may vì bánh có màu xanh tươi và vị ngọt ngào. Không chỉ để ăn chơi, bánh còn dùng để cúng vào các dịp đặc biệt như ngày rằm, cúng ông Táo, Trang Bà Trang Ông, Giao thừa, cúng đất, hay Tết Đoan Ngọ.